اعاده دادرسی طاری یکی از مهمترین سازوکارهای قانونی برای مقابله با آراء قطعی است که در روند دادرسی به عنوان دلیل مطرح میشوند. این روش اعتراضی به اشخاص این امکان را میدهد در صورت وجود جهات خاص، حکم مورد استناد را بیاعتبار سازند. ویژگی اصلی این اعتراض، فوریت و وابستگی به جریان دادرسی جاری است که آن را از سایر روشهای اعتراضی متمایز میکند.
با توجه به اهمیت این موضوع در این صفحه قصد داریم به بررسی شرایط، نحوه رسیدگی، مهلتها و نکات کلیدی اعاده دادرسی طاری بپردازیم و همچنین جهات قانونی طرح آن را تشریح کنیم. علاوهبر این اطلاعاتی در خصوص اعاده دادرسی کیفری و مرجع صالح رسیدگیکننده به آن را با شما به اشتراک میگذاریم؛ پس پیشنهاد میکنیم تا انتهای نوشتار با بهترین وکیل اعاده دادرسی همراه باشید.
موسی الرضا میر وکیل پایه یک دادگستری
وکالت و مشاوره تخصصی در دعاوی کیفری
شماره تماس جهت تعیین وقت مشاوره
اعاده دادرسی طاری
اعاده دادرسی طاری یک روش اعتراضی فوقالعاده است که به طرف دعوا اجازه میدهد در جریان رسیدگی به دعوای جدید، حکمی را که به عنوان دلیل علیه او ارائه شده، مورد اعتراض قرار دهد.
این شیوه با اعاده دادرسی اصلی تفاوت دارد؛ زیرا اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور، درخواست به صورت مستقل طرح میشود، اما در طاری، صرفاً به مناسبت دعوای در حال رسیدگی مطرح خواهد شد. این روش برای ایجاد امکان دفاع مؤثر در برابر استناد به احکام پیشین و جلوگیری از تحمیل نتایج ناعادلانه پیشبینی شده است.
بنابراین اعاده دادرسی طاری بر اساس ماده 432 قانون آیین دادرسی مدنی در زمره طرق فوقالعاده اعتراض به آراء قرار دارد و با اعاده دادرسی اصلی همردیف شناخته میشود.
مهمترین ویژگی آن هم وابستگی به دادرسی در جریان است؛ چراکه صرفاً هنگامی مطرح میشود که رأی قطعی قبلی به عنوان دلیل ابراز شود. در نتیجه متضرر از حکم میتواند با استفاده از این روش، اعتبار آن رأی را زیر سؤال ببرد تا از آثار زیانبار احتمالی جلوگیری کند.
از طرفی اعاده دادرسی طاری در واقع پاسخی به این نیاز است که هیچ رأیی نباید بدون بررسی امکان بیاعتباری آن، مبنای تصمیمگیری در دعوایی دیگر قرار گیرد. به بیان دیگر این سازوکار راهی برای مقابله با استناد به احکام نادرست یا متأثر از ایرادات قانونی است.
در این وضعیت دادگاهی که دعوا نزد آن مطرح شده، نقش واسطه را ایفا کرده و درخواست را برای رسیدگی به دادگاه صادرکننده حکم اصلی ارسال میکند. به شما پیشنهاد می دهیم محتوای دلیل جدید در اعاده دادرسی را مطالعه کنید.
نمونه دادخواست اعاده دادرسی طاری
برای دانلود، کلیک کنید.
اعاده دادرسی طاری کیفری
اعاده دادرسی طاری در پروندههای کیفری راهکاری است که به طرفین اجازه میدهد در جریان رسیدگی به یک دعوا، نسبت به حکم قطعی که تأثیر مستقیم در نتیجه پرونده دارد، اعتراض کنند.
در واقع اگر در دادگاهی رأیی قطعی به عنوان دلیل ارائه شود و طرف مقابل آن را مؤثر در روند رسیدگی بداند، میتواند تقاضای اعاده دادرسی طاری مطرح کند تا دادگاه عالی مجدداً صحت یا بطلان آن رأی را مورد رسیدگی قرار دهد. در این بخش موارد قابل دادرسی، طبق ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری را تشریح میکنیم:
- تعارض آراء قطعی: هرگاه دادگاهها درباره یک موضوع واحد و اشخاص یا شرایط مشابه، آراء متناقض صادر کرده باشند، اعاده دادرسی پذیرفته میشود. این تعارض نشاندهنده فقدان وحدت رویه در تصمیم قضایی است و رسیدگی مجدد برای رفع تناقض ضرورت دارد.
ظهور دلیل جدید: در صورتی که بعد از صدور حکم قطعی، دلایلی به دست آید که بیگناهی محکوم یا خلاف واقع بودن حکم را نشان دهد، امکان اعاده دادرسی فراهم میشود. این دلایل باید قاطع و مؤثر در تغییر رأی باشند. - عدم توجه دادگاه به ادله موجود: اگر ثابت شود که دادگاه در صدور حکم به برخی از اسناد یا قرائن معتبر بیتوجه بوده یا آنها را بررسی نکرده است، این امر از جهات مهم اعاده دادرسی طاری محسوب میشود و میتواند رأی را تغییر دهد.
- شهادت خلاف واقع یا جعلی بودن اسناد: زمانی که حکم قطعی بر مبنای شهادت دروغ یا اسناد جعلی صادر شده باشد و بعداً کشف شود که این دلایل غیرواقعی بودهاند، زمینه اعاده دادرسی فراهم میشود تا رأی بر مبنای دلایل واقعی اصلاح شود.
- مجرم بودن قاضی یا طرف پرونده: اگر مشخص شود قاضی صادرکننده حکم یا یکی از اصحاب دعوا مرتکب جرم مرتبط با همان پرونده شدهاند، اعاده دادرسی قابل طرح خواهد بود. زیرا در چنین شرایطی، بیطرفی و سلامت رأی زیر سؤال میرود.
- خلاف قانون بودن حکم: چنانچه رأی دادگاه به طور آشکار خلاف قوانین شرعی یا مقررات موضوعه باشد، متقاضی میتواند با استناد به این موضوع تقاضای اعاده دادرسی طاری کند. این امر یکی از جهات مهم اصلاح آراء غیرقانونی است.
- وجود حکم قطعی دیگر درباره همان موضوع: اگر در خصوص یک اتهام و یک شخص، حکم قطعی دیگری وجود داشته که با رأی فعلی در تعارض باشد، اعاده دادرسی پذیرفته میشود. این امر برای جلوگیری از صدور آراء متناقض در یک موضوع واحد پیشبینی شده است.
لینک پربازدید: اعاده دادرسی ماده 426
شرایط اعاده دادرسی طاری
اعاده دادرسی طاری روشی استثنایی در آیین دادرسی شناخته میشود که قانونگذار شرایط و جهات آن را به طور دقیق مشخص کرده است. این شرایط در ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده و متقاضی تنها در صورتی حق طرح درخواست دارد که یکی از این جهات قانونی موجود باشد. در ادامه این جهات و شرایط را توضیح میدهیم:
- موضوع حکم خارج از خواسته خواهان باشد: اگر دادگاه نسبت به موضوعی خارج از ادعای خواهان رأی داده باشد، متضرر میتواند اعاده دادرسی طاری مطرح کند. زیرا دادگاه صلاحیت صدور حکم فراتر از محدوده خواسته را ندارد و این امر سبب نقض قواعد دادرسی عادلانه خواهد شد.
- صدور حکم بیش از میزان خواسته: در مواردی که دادگاه حکمی صادر کند که مبلغ یا میزان آن از آنچه خواهان مطالبه کرده بیشتر باشد، اعاده دادرسی قابل طرح است. این امر تخطی از اصول دادرسی محسوب میشود و میتواند به ضرر طرف مقابل تمام شود.
- تعارض در مفاد حکم: چنانچه در یک حکم واحد، مفاد متناقض وجود داشته باشد که ناشی از استناد به اصول یا مواد قانونی متضاد باشد، متقاضی میتواند درخواست اعاده دادرسی کند. این تضاد مانع اجرای صحیح حکم و ایجاد ابهام در حقوق طرفین میشود.
- صدور دو حکم متعارض از یک دادگاه: اگر دادگاه نسبت به یک دعوا و اصحاب آن دو رأی قطعی متضاد صادر کند، بدون اینکه علت قانونی داشته باشد، امکان اعاده دادرسی فراهم میشود. چنین وضعیتی با اصول ثبات و قطعیت آراء منافات دارد و نیازمند اصلاح فوری است.
- حیله و تقلب طرف مقابل: هرگاه ثابت شود که طرف مقابل با بهکارگیری رفتار متقلبانه یا فریبکارانه در روند دادرسی، رأی دادگاه را به نفع خود تغییر داده، درخواست اعاده دادرسی پذیرفته خواهد شد. در این حالت، بیاعتبار ساختن حکم برای حفظ عدالت ضروری است.
- استناد حکم به اسناد جعلی: اگر حکمی بر اساس سند یا مدرکی صادر شده باشد که پس از قطعیت، جعلی بودن آن اثبات شود، امکان اعاده دادرسی طاری وجود دارد. چنین حکمی به دلیل اتکا بر مدرک غیرواقعی نمیتواند معتبر باقی بماند و باید در مرجع صالح مورد بازبینی قرار گیرد.
- ظهور اسناد جدید پس از صدور حکم: در صورتی که پس از صدور حکم، مدارکی کشف شود که دلیل روشن بر حقانیت درخواستکننده باشد و او در جریان دادرسی قبلی دسترسی به آن مدارک نداشته، حق اعاده دادرسی دارد. این موضوع میتواند رأی پیشین را تغییر دهد.
نحوه رسیدگی به اعاده دادرسی طاری
رسیدگی به اعاده دادرسی طاری به این صورت آغاز میشود که یکی از طرفین دعوا در جریان رسیدگی به یک پرونده، نسبت به رأی قطعی ارائهشده اعتراض میکند و دادگاه مرجع را ملزم به بررسی میداند. دادگاه بدوی یا تجدید نظر مکلف است تقاضا را به دیوان عالی کشور ارسال کند. دیوان عالی در این مرحله صلاحیت دارد که صرفاً در محدوده حکم قطعی مورد اعتراض، شرایط قانونی برای اعاده دادرسی را احراز کرده و سپس دستور رسیدگی مجدد صادر کند.
همچنین زمانی که تقاضای اعاده دادرسی طاری مطرح میشود، دادگاه ابتدا باید احراز کند که رأی قطعی مورد استناد واقعاً در نتیجه پرونده جاری مؤثر است. اگر رأی مورد اعتراض بیارتباط یا کماهمیت تشخیص داده شود، درخواست پذیرفته نخواهد شد.
این بررسی اولیه اهمیت زیادی دارد؛ زیرا مانع از اطاله دادرسی میشود. اما در صورتی که ارتباط و تأثیر حکم قطعی به اثبات رسد، پرونده جهت بررسی ماهوی به دیوان عالی کشور فرستاده میشود تا مطابق جهات مقرر در قوانین تصمیمگیری شود.
پس از ارسال پرونده به دیوان عالی کشور، شعبه مربوط مکلف است دلایل و مستندات متقاضی را با دقت بررسی کند. چنانچه یکی از جهات اعاده دادرسی طاری محقق شده باشد، رأی قطعی نقض میشود و موضوع برای رسیدگی مجدد به مرجع صالح ارجاع داده خواهد شد.
این روند تضمین میکند که هر حکمی که بر مبنای دلایل غیرواقعی یا خلاف قانون صادر شده، معتبر باقی نماند. بنابراین نقش دیوان عالی در این مرحله صرفاً ارزیابی مطابقت حکم با ضوابط قانونی و تشخیص ضرورت رسیدگی دوباره است.
نکته قابل توجه در رسیدگی به اعاده دادرسی طاری این است که دیوان عالی کشور در این فرآیند به ماهیت پرونده اصلی رسیدگی نمیکند، بلکه صرفاً به حکم قطعی ارائهشده و جهات قانونی اعاده دادرسی توجه دارد.
پس از نقض حکم، پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه همعرض ارسال میشود تا با رعایت اصول دادرسی عادلانه تصمیمگیری شود. به این ترتیب اعاده دادرسی طاری، راهکاری برای تضمین عدالت قضایی و اصلاح آراء غیرمنطبق با قانون محسوب میشود.
مهلت اعاده دادرسی طاری
بر اساس مقررات ماده ۴۲۷ قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت طرح اعاده دادرسی برای اشخاص مقیم ایران ۲۰ روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور ۲ ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی حضوری است. در آراء غیابی، این مهلت از تاریخ پایان واخواهی یا تجدید نظرخواهی آغاز میشود.
اما در اعاده دادرسی طاری ویژگی مهم، فوریت آن است؛ یعنی متقاضی باید همزمان با ارائه حکم توسط طرف مقابل، تقاضای خود را مطرح کند و تأخیر موجب عدم پذیرش خواهد شد.
از نظر شکلی هم درخواست اعاده دادرسی طاری باید ظرف ۳ روز به دفتر دادگاه تقدیم شود تا مرجع رسیدگیکننده آن را برای بررسی به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارسال کند. تفاوت اعاده طاری با اعاده دادرسی اصلی در همین زمان محدود و ماهیت وابسته به دادرسی جاری است. در واقع قانونگذار برای جلوگیری از سوءاستفاده، الزام کرده که تقاضا بیدرنگ و در همان دادرسی طرح شود تا روند رسیدگی با کمترین تأخیر ادامه یابد.
مثال برای اعاده دادرسی طاری
اعاده دادرسی طاری زمانی قابل تصور است که یکی از طرفین در دعوای جاری برای اثبات ادعای خود به حکمی قطعی استناد کند. فرض کنید شخصی در دعوای مطالبه اجرتالمثل، حکمی مبنی بر مالکیت خویش را از دادگاهی دیگر ارائه دهد.
در این شرایط طرف مقابل اگر نسبت به رأی مالکیت ایراد داشته باشد، تنها راهکار او طرح اعاده دادرسی طاری خواهد بود تا مانع تأثیرگذاری آن رأی بر روند دعوای حاضر شود.
اعاده دادرسی طاری در عمل نمونههای متعددی دارد. به عنوان مثال چنانچه فردی حکمی قطعی در زمینه الزام به تنظیم سند رسمی در اختیار داشته باشد و همان حکم را در دعوای مرتبط با اجاره یا منافع ملک مورد استناد قرار دهد، خوانده میتواند با استناد به جهات اعاده دادرسی، حکم قطعی قبلی را بیاثر سازد. چنین حالتی نشان میدهد که این روش برای جلوگیری از تثبیت ناعادلانه منافع ناشی از رأی نادرست طراحی شده است.
همچنین اعاده دادرسی طاری در فرضی دیگر نیز مطرح میشود که شخصی به استناد رأی قطعی محکومیت مالی طرف مقابل در دعوای دیگری مطالبه خسارت کند. اگر محکومعلیه مدعی شود رأی پیشین بر مبنای دلایل مخدوش صادر شده، میتواند اعاده دادرسی طاری را طرح کند. این اقدام باعث میشود که دادگاه رسیدگیکننده به دعوای جدید تا تعیین تکلیف نهایی حکم مورد اعتراض از پذیرش آن خودداری کرده و عدالت دادرسی تضمین شود.
اعاده دادرسی طاری در کدام مرجع رسیدگی میشود؟
اعاده دادرسی طاری مطابق ماده 433 قانون آیین دادرسی مدنی، باید در دادگاهی مطرح شود که رأی قطعی در آنجا به عنوان دلیل ابراز شده است. با این حال رسیدگی ماهوی به درخواست در صلاحیت دادگاهی خواهد بود که رأی اولیه را صادر کرده؛ به عبارت دیگر دادگاه نخست صرفاً نقش انتقالدهنده دادخواست را دارد و تنها دادگاه صادرکننده رأی میتواند درباره صحت یا بطلان آن تصمیمگیری کند.
اعاده دادرسی طاری از حیث مرجع رسیدگی، دارای سازوکار خاصی است. دادگاه محل طرح دعوا پس از دریافت لایحه اعاده دادرسی، موظف است پرونده را به دادگاه صادرکننده رأی ارسال کند. اگر دادگاه دوم دلایل طرحشده را جدی بداند، رسیدگی به دعوای جاری را موقتاً متوقف میکند. این رویه موجب میشود که اعتبار رأی قبلی پیش از تأثیرگذاری در دعوای جدید، توسط مرجع ذیصلاح بررسی شود.
نکات حقوقی اعاده دادرسی طاری
اعاده دادرسی طاری از مهمترین طرق فوقالعاده اعتراض به آراء شناخته میشود و حساسیت آن به این دلیل است که تنها در شرایط خاص قابلیت طرح دارد و میتواند حکم قطعی را دگرگون کند. به همین جهت آگاهی از نکات کلیدی این روش اعتراضی، ضروری است. در همین خصوص در این بخش، برخی از نکات مهم آن را با شما به اشتراک میگذاریم:
- اعاده دادرسی محدود به جهات قانونی است. متقاضی باید ثابت کند که درخواست او منطبق بر موارد ذکر شده در قانون بوده و صرف نارضایتی از رأی کافی نیست. این محدودیت از هرگونه سوءاستفاده در طرح بیمورد جلوگیری میکند.
- اعاده دادرسی مانع اجرای حکم نمیشود؛ مگر در صورت پذیرش. به عبارت دیگر صرف طرح درخواست باعث توقف اجرای رأی نیست، بلکه پس از پذیرش آن اجرای حکم به حالت تعلیق درمیآید.
- امکان طرح اعاده دادرسی طاری فقط توسط اشخاص ذینفع وجود دارد؛ یعنی تنها کسی که رأی به ضرر او صادر شده یا نماینده قانونی وی میتواند اقدام کند. اشخاص ثالث فاقد نفع مستقیم، حقی برای درخواست ندارند.
- اعاده دادرسی اصلی و طاری تفاوت دارند. در نوع اصلی، درخواست به صورت مستقل طرح میشود؛ در حالی که در نوع طاری در جریان رسیدگی و نسبت به حکمی که به عنوان دلیل ارائه شده، مطرح میشود.
- اعاده دادرسی به اسناد جدید وابسته است. در مواردی که مدارک تازهای کشف میشوند، متقاضی باید ثابت کند که اسناد قبلاً در اختیارش نبودهاند.
- هزینه دادرسی اعاده دادرسی همانند سایر دعاوی بر عهده متقاضی است و بدون پرداخت هزینه مقرر، دادگاه وارد رسیدگی نخواهد شد.
- اعاده دادرسی طاری نیازمند فوریت است. یعنی باید همزمان با ابراز حکم به عنوان دلیل مطرح شود؛ در غیر این صورت قابلیت استماع نخواهد داشت.
- دادستان کل کشور نیز میتواند درخواست اعاده دادرسی کند. این اختیار در راستای جلوگیری از تثبیت آراء خلاف قانون پیشبینی شده است.
- آثار اعاده دادرسی محدود به همان حکم است؛ یعنی تنها حکمی که نسبت به آن درخواست شده، قابل نقض یا اصلاح خواهد بود و تأثیری بر سایر دعاوی ندارد.
- قبول اعاده دادرسی به معنای نقض حکم قطعی است. در نتیجه رسیدگی ماهوی مجدد آغاز میشود و دادگاه پس از بررسی مستندات، رأی جدیدی صادر میکند.
سخن پایانی
در نهایت باید گفت که اعاده دادرسی طاری راهی برای اصلاح آراء قطعی محسوب میشود و تنها در شرایط استثنایی، قابلیت طرح دارد. در واقع قانونگذار در این زمینه بر توازن میان ثبات احکام و ضرورت رفع اشتباهات احتمالی در آراء قطعی، تأکید داشته است. از اینرو در این نوشتار شرایط اعاده دادرسی طاری، مهلتهای قانونی و نکات مهم آن را بررسی کردیم.
همچنین به تشریح موضوعاتی مانند اعاده دادرسی طاری کیفری، مرجع صالح رسیدگیکننده و نحوه رسیدگی به این اعتراض پرداختیم. امیدواریم که این اطلاعات ابهامات در خصوص این مبحث را رفع کرده باشد و موثر واقع شود. در پایان هم به دلیل پیچیدگی این روش اعتراضی، اهمیت رعایت مهلتها و جهات قانونی، همکاری با بهترین وکیل پایه یک دادگستری و دریافت مشاوره حقوقی را به افراد درگیر پیشنهاد میکنیم.
سوالات متداول
- اعاده دادرسی طاری یعنی چه؟
اعاده دادرسی طاری به معنای اعتراض به حکمی قطعی است که در جریان رسیدگی به دعوا به عنوان دلیل از سوی طرف مقابل ارائه میشود. در این حالت، متضرر میتواند نسبت به آن رأی درخواست اعاده دادرسی داشته باشد تا دادگاه عالی، اعتبار حکم را بررسی کرده و در صورت وجود جهات قانونی، آن را نقض کند. - اعاده دادرسی طاری در کدام مرجع مورد رسیدگی قرار میگیرد؟
مرجع رسیدگی به اعاده دادرسی طاری دادگاهی است که حکم قطعی را صادر کرده؛ به این صورت که دادگاه رسیدگیکننده به دعوای جاری پس از پذیرش درخواست، پرونده را به مرجع اصلی صادرکننده حکم میفرستد.
