تمامی روش های اثبات زوجیت و مراحل قانونی آن

اثبات زوجیت چیست؟

اثبات زوجیت در لغت به معنای ثابت کردن وجود رابطه همسری میان زن و مرد است و در اصطلاح حقوقی، به فرآیندی اطلاق می‌شود که به موجب آن، یکی از طرفین یا هر دوی آن‌ها در مراجع قضایی، وجود عقد نکاح دائم یا موقت فی‌مابین را با ارائه ادله قانونی به اثبات می‌رسانند.

این امر زمانی ضرورت می‌یابد که به دلایلی نظیر عدم ثبت رسمی ازدواج، انکار رابطه از سوی یکی از زوجین یا فوت همسر و انکار وراث، اثبات این رابطه حقوقی برای بهره‌مندی از آثار آن (مانند مطالبه نفقه، مهریه، ارث و حضانت) ضروری می‌گردد.

ادله اثبات زوجیت در قانون مدنی احصا شده است و شامل اقرار صریح یا ضمنی طرف مقابل، ارائه سند کتبی اعم از رسمی یا عادی (مانند عقدنامه غیررسمی یا دست‌نوشته‌های دال بر ازدواج)، شهادت شهود مطلع از وقوع عقد، امارات قضایی (قرائنی که از اوضاع و احوال پرونده به دست می‌آید و دلالت بر وجود زوجیت دارد) و در نهایت، سوگند می‌باشد. دادگاه با بررسی این ادله و انجام تحقیقات لازم، در خصوص وجود یا عدم وجود رابطه زوجیت میان طرفین دعوا اتخاذ تصمیم می‌نماید.

دعوای اثبات زوجیت

دعوای اثبات زوجیت، به عنوان یکی از دعاوی خانوادگی، زمانی در دادگاه‌های خانواده مطرح می‌گردد که میان زن و مردی رابطه زوجیت وجود داشته اما به دلایلی این رابطه به طور رسمی ثبت نشده و یا از سوی یکی از طرفین مورد انکار واقع شده باشد.

در این دعوا، فردی که مدعی وجود رابطه زوجیت است (خواهان)، با تقدیم دادخواست به دادگاه صالح (دادگاه خانواده محل اقامت خوانده یا خواهان بر اساس قانون حمایت خانواده)، خواستار صدور حکم مبنی بر اثبات رابطه همسری فی‌مابین می‌گردد.

در دادخواست اثبات زوجیت، خواهان می‌بایست مشخصات کامل خود و خوانده، موضوع خواسته (اثبات زوجیت دائم یا موقت با ذکر مدت و مهریه در صورت وجود)، دلایل و مدارک اثبات ادعا (از جمله شهادت شهود، سند غیررسمی، عکس‌ها، فیلم‌ها، پیام‌ها و سایر قراین) و شرح ماوقع را به طور دقیق قید نماید.

پس از ثبت دادخواست و ارجاع آن به شعبه رسیدگی کننده، دادگاه با تعیین وقت رسیدگی و دعوت طرفین، به استماع اظهارات آنان و بررسی ادله ارائه شده پرداخته و در نهایت، با صدور رأی، وجود یا عدم وجود رابطه زوجیت را تعیین تکلیف می‌نماید. رأی صادره پس از قطعیت، دارای اعتبار قانونی بوده و آثار زوجیت بر آن مترتب می‌گردد.

مدارک لازم برای اثبات زوجیت

به صورت کلی مدارک لازم برای اثبات زوجیت عبارتند از:

1. اصل و تصویر شناسنامه زوجین
2. اصل و تصویر کارت ملی زوجین
3. اصل و تصویر عقدنامه رسمی (در صورت وجود)
4. استشهادیه محضری (در صورت عدم وجود عقدنامه رسمی)
5. حکم قطعی دادگاه مبنی بر اثبات زوجیت (در صورت وجود)
6. گواهی عدم ثبت واقعه ازدواج (در صورت ادعای وقوع عقد غیررسمی)
7. تحقیقات محلی (به دستور دادگاه)
8. قسامه (در موارد خاص و با تشخیص دادگاه)
9. سایر ادله اثبات دعوا به تشخیص دادگاه

روش‌ های اثبات زوجیت

به صورت کلی روش‌های بسیاری برای اثبات زوجیت وجود دارد که در ادامه به 3 مورد از مهم‌ترین روش‌ها اشاره می‌کنیم و توضیحات مفیدی در این رابطه ارائه دادیم:

اقرار طرفین

اقرار، به معنای اعتراف صریح و بی‌قید و شرط یکی از طرفین دعوا به وجود رابطه زوجیت با طرف دیگر، از جمله طرق اثبات این رابطه در مراجع قضایی محسوب می‌گردد. اقرار کننده می‌بایست دارای اهلیت قانونی برای اقرار بوده و اقرار وی نیز می‌بایست در حضور دادگاه یا در ضمن لایحه تقدیمی به دادگاه صورت پذیرد. اقرار شفاهی در خارج از دادگاه، اگرچه ممکن است به عنوان اماره‌ای قضایی مورد توجه قرار گیرد، اما به تنهایی برای اثبات زوجیت کافی نمی‌باشد.

مطابق اصول حقوقی، اقرار شخص علیه خود و به نفع دیگری حجت است و نیازی به ارائه دلیل دیگری برای اثبات موضوع اقرار وجود ندارد. با این حال، در دعاوی خانوادگی و به ویژه اثبات زوجیت، دادگاه ممکن است در صورت وجود قرائن و امارات قوی دال بر خلاف واقع بودن اقرار، تحقیقات بیشتری را به عمل آورده و به صرف اقرار اکتفا ننماید.

سند

ارائه سند معتبر، اعم از سند رسمی یا عادی، از دیگر روش‌های اثبات رابطه زوجیت در محاکم به شمار می‌رود. سند رسمی ازدواج که در دفاتر اسناد رسمی و مطابق مقررات قانونی تنظیم گردیده است، قوی‌ترین دلیل بر وقوع عقد نکاح دائم محسوب می‌شود و مفاد آن برای همگان معتبر است، مگر آنکه خلاف آن به موجب حکم قطعی دادگاه ثابت شود.

علاوه بر سند رسمی، در مواردی که عقد نکاح به صورت عادی و قبل از الزامی شدن ثبت رسمی ازدواج منعقد شده باشد، ارائه سند عادی ازدواج که به امضای زوجین و شهود رسیده و اصالت آن توسط دادگاه احراز گردد، می‌تواند به عنوان دلیل بر وقوع عقد مورد پذیرش قرار گیرد. همچنین، ارائه فتوکپی مصدق سند ازدواج نیز در صورت عدم دسترسی به اصل آن، می‌تواند در فرآیند اثبات زوجیت مورد استفاده قرار گیرد.

شهادت شهود

شهادت شهود واجد شرایط، از جمله طرق اثبات رابطه زوجیت به ویژه در مواردی که سند رسمی یا عادی معتبری در دسترس نباشد، محسوب می‌گردد. شهود می‌بایست دارای شرایط قانونی شهادت، از جمله بلوغ، عقل، ایمان (در مواردی)، عدالت و عدم وجود منع قانونی برای ادای شهادت باشند. شهادت شهود باید صریح، بدون ابهام، و مبتنی بر علم و یقین آنان از وقوع عقد نکاح بین طرفین باشد.

تعداد شهود لازم برای اثبات زوجیت، در قانون مشخص نشده و تشخیص کفایت شهادت با دادگاه است. دادگاه با بررسی شرایط شهود، نحوه ادای شهادت، و وجود یا عدم وجود تعارض در شهادت آنان با سایر ادله موجود در پرونده، نسبت به اعتبار شهادت شهود و اثبات زوجیت بر اساس آن اتخاذ تصمیم می‌نماید. در دعاوی خانوادگی، به دلیل حساسیت موضوع، دادگاه معمولاً با احتیاط بیشتری به شهادت شهود استناد می‌نماید.

اثبات زوجیت به علت عدم دریافت سند ازدواج

در صورتی که سند ازدواج وجود نداشته باشد بایستی دادخواست اثبات زوجیت تنظیم و به دادگاه خانواده ارسال شود و بدین وسیله نسبت به اثبات زوجیت اقدامات لازمه صورت گیرد.

اثبات زوجیت در صلاحیت کجاست؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم طبق قوانین حال حاضر رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت در دادگاه خانواده انجام می‌شود و این دادگاه صلاحیت رسیدگی به این موضوع را دارد.

نمونه دادخواست اثبات زوجیت

برای دانلود، اینجا کلیک کنید.

دلایل خاص اثبات زوجیت

اثبات علقه زوجیت، به ویژه در مواردی که سند رسمی نکاحیه موجود نبوده یا به دلایلی فاقد اعتبار قانونی است، مستلزم ارائه ادله و مستندات خاصی به مراجع قضایی می‌باشد.

قانون مدنی و رویه‌های قضایی، طرق متعددی را برای اثبات وقوع عقد نکاح در چنین شرایطی پیش‌بینی نموده‌اند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به شهادت شهود واجد شرایط، اقرار زوجین به وقوع عقد، وجود رابطه زوجیت مستمر و عرفاً محرز، و انجام مراسم ازدواج به نحو متعارف اشاره نمود. هر یک از این ادله، در صورت احراز شرایط قانونی و فقدان دلایل معارض قوی، می‌توانند مبنای صدور حکم اثبات زوجیت قرار گیرند.

در کنار ادله مذکور، امارات قانونی نیز می‌توانند در اثبات زوجیت مؤثر واقع شوند. به عنوان مثال، زندگی مشترک طولانی‌مدت زوجین، وجود فرزندان مشترک و ثبت آن‌ها به نام زوج، و معرفی یکدیگر به عنوان همسر در مجامع و اسناد غیررسمی، همگی می‌توانند به عنوان اماراتی دال بر وقوع عقد نکاح مورد توجه دادگاه قرار گیرند.

با این حال، لازم به ذکر است که اعتبار هر یک از این ادله و امارات، بسته به شرایط خاص هر پرونده و تشخیص قاضی رسیدگی‌کننده متفاوت خواهد بود و ارائه مجموعه‌ای از این ادله، شانس اثبات زوجیت را به نحو چشمگیری افزایش می‌دهد.

اثبات زوجیت در عقد موقت

اثبات علقه زوجیت در نکاح منقطع، به دلیل عدم الزام قانونی به ثبت آن در بسیاری از موارد، می‌تواند با پیچیدگی‌های بیشتری نسبت به نکاح دائم مواجه باشد. با این حال، قانون مدنی و رویه قضایی، طرق مختلفی را برای اثبات وقوع عقد موقت نیز پیش‌بینی نموده‌اند.

از جمله ادله اثبات در این نوع نکاح می‌توان به اقرار زوجین به وقوع عقد و تعیین مدت و مهریه، ارائه سند کتبی (ولو عادی) که دلالت بر وقوع عقد و شرایط آن داشته باشد، و شهادت شهود واجد شرایطی که در زمان انعقاد عقد حضور داشته‌اند، اشاره نمود.

علاوه بر ادله مستقیم، امارات قضایی نیز می‌توانند در اثبات نکاح منقطع مؤثر واقع شوند. به عنوان مثال، وجود رابطه زوجیت مستمر در طول مدت ادعایی، وجود فرزند مشترک که نسب او از طریق آزمایش DNA به زوج اثبات شده باشد، و یا ارائه مدارکی دال بر پرداخت نفقه توسط زوج به زوجه در طول مدت ادعایی، همگی می‌توانند به عنوان قرائنی بر وقوع عقد موقت مورد توجه دادگاه قرار گیرند.

با توجه به ماهیت موقت این نوع نکاح و لزوم تعیین مدت و مهریه، ارائه ادله‌ای که این دو رکن اساسی را اثبات نماید، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در صورت تمایل می‌توانید از مشاوره حقوقی با بهترین وکیل پایه یک دادگستری استفاده کنید.

اثبات زوجیت دائم

اثبات علقه زوجیت در نکاح دائم، در حالت عادی و با وجود سند رسمی ازدواج (نکاحیه)، امری سهل و بدون پیچیدگی حقوقی است. سند رسمی ازدواج، به عنوان دلیل قاطع بر وقوع عقد نکاح و حقوق و تکالیف زوجین محسوب می‌گردد و در مراجع قضایی دارای اعتبار قانونی تام است. با این حال، در مواردی که سند رسمی ازدواج مفقود شده، از بین رفته یا به دلایلی فاقد اعتبار قانونی باشد، اثبات زوجیت دائم مستلزم ارائه ادله دیگری خواهد بود.

در چنین شرایطی، طرق اثبات زوجیت دائم مشابه اثبات زوجیت در عقد موقت است، با این تفاوت که به دلیل ماهیت دائمی نکاح، ارائه ادله‌ای دال بر استمرار رابطه زوجیت در طولانی‌مدت و عرفاً محرز بودن آن، می‌تواند از اهمیت بیشتری برخوردار باشد.

اقرار زوجین، شهادت شهود، وجود فرزندان مشترک و ثبت آن‌ها به نام زوج، و امارات قانونی ناشی از زندگی مشترک، همگی می‌توانند در اثبات وقوع عقد دائم مورد استناد قرار گیرند. همچنین، در صورت وجود سند عادی ازدواج که مورد انکار طرف مقابل قرار نگرفته باشد، می‌تواند به عنوان یکی از ادله اثبات زوجیت دائم مورد پذیرش دادگاه واقع شود.

اثبات زوجیت در صورت فوت زوج

اثبات علقه زوجیت پس از فوت زوج، معمولاً با هدف احراز حقوق زوجه از جمله حق ارث و مطالبه مهریه از ماترک متوفی صورت می‌پذیرد. در صورتی که سند رسمی ازدواج موجود باشد، ارائه آن به مراجع ذی‌صلاح برای اثبات زوجیت کافی خواهد بود. اما در فقدان سند رسمی، زوجه می‌بایست با تقدیم دادخواست اثبات زوجیت به طرفیت ورثه متوفی، نسبت به اثبات علقه زوجیت خود با فرد فوت شده اقدام نماید.

در این دعوا، زوجه می‌تواند از تمامی ادله اثبات دعوا از جمله شهادت شهود (که بر وقوع عقد نکاح و زندگی مشترک آن‌ها شهادت دهند)، اقرار ورثه به وجود رابطه زوجیت، ارائه سند عادی ازدواج (در صورت وجود و عدم انکار از سوی ورثه)، و امارات قانونی نظیر وجود فرزند مشترک و مدارک دال بر زندگی مشترک با متوفی، استفاده نماید.

با توجه به فوت زوج و عدم امکان اخذ اقرار مستقیم از وی، ارائه ادله متقن و مستند که دلالت بر وقوع عقد نکاح در زمان حیات زوج داشته باشد، از اهمیت بسزایی برخوردار است و دادگاه با بررسی جامع ادله ارائه شده، نسبت به اثبات یا رد ادعای زوجیت اتخاذ تصمیم می‌نماید.

جمع بندی

ما در مطالب این صفحه در رابطه با تمامی روش های اثبات زوجیت و مراحل قانونی آن سخن گفتیم و در این باره به شما عزیزان اطلاعات مفیدی ارائه نمودیم و اینک در انتهای مطالب این صفحه امیدواریم متون ارائه شده برای شما مفید بوده باشد.

سوالات متداول

1. در صورت فقدان سند رسمی ازدواج، رایج‌ترین روش‌های اثبات زوجیت در دادگاه‌های ایران کدامند و چه مدارکی معمولاً مورد استناد قرار می‌گیرند؟
   رایج‌ترین روش‌ها شامل استماع شهادت شهود مطلع از وقوع عقد و زندگی مشترک، ارائه اقرارنامه رسمی زوجین به وقوع عقد، وجود رابطه زوجیت مستمر و عرفاً محرز به همراه امارات قوی دال بر آن (مانند داشتن فرزند مشترک و زندگی در یک منزل)، و ارائه سند عادی ازدواج در صورتی که اصالت آن مورد انکار طرف مقابل نباشد؛ مدارک مورد استناد نیز می‌تواند شامل عکس‌ها و فیلم‌های مراسم ازدواج، اسناد بانکی مشترک، و اظهارنامه‌های رسمی مبنی بر زوجیت باشد.
2. در صورت فوت یکی از زوجین و عدم وجود سند رسمی ازدواج، چگونه می‌توان زوجیت با متوفی را اثبات نمود و چه مدارکی در این خصوص از اهمیت بیشتری برخوردارند؟
   در صورت فوت زوج، زوجه می‌تواند با تقدیم دادخواست اثبات زوجیت به طرفیت ورثه متوفی اقدام نماید؛ در این حالت، مدارکی نظیر شهادت شهود مطلع از وقوع عقد و زندگی مشترک، وجود فرزند مشترک و مدارک مربوط به نسب او، اسناد عادی ازدواج، و هرگونه مدرکی که دال بر وجود رابطه زوجیت در زمان حیات متوفی باشد از اهمیت بیشتری برخوردارند.