برای پاسخ به سؤال شرط داوری چیست میتوان گفت بدین معناست که وقتی قراردادی میان طرفین امضا میشود، میتوانند توافق کنند که اگر اختلافی در قرارداد رخ داد به دادگاه مراجعه نکنند و اگر این توافق به صورت شرط در قرارداد ذکر شود، شرط داوری نامیده میشود.
همچنین از مزایا این شرط میتوان به سرعت بخشیدن در حل کردن اختلافات در میان طرفین اشاره کرد. برای اطلاع کاملتر از مراحل اخذ شرط داوری در قراردادها میتوانید از مشاوره حقوقی با وکیل پایه یک دادگستری در تهران کمک بگیرید تا راهنماییهای لازم را در اختیار شما عزیزان قرار دهد. در ادامه با چگونگی شرط داوری و خصوصیات شرط داوری به طور دقیقتر و جزئیتر میپردازیم.
شرط داوری چیست؟
شرط داوری از لحاظ حقوقی یک تعهد در قراردادها است. هنگامی که این شرط در قراردادی ذکر شود، به این معناست که اگر در آینده دور یا نزدیک طرفین قرارداد اختلافی با یکدیگر پیدا کردند، برای حل و فصل مشکلات به دادگاه مراجعه نکنند.
همچنین زمانی این شرط برقرار است که توسط همه اعضا قرارداد تأیید شده باشد و همگی موافقت خودشان را برای حل مشکلات از طریقه داوری اعلام کرده باشند.
شرط داوری به دو شکل است:
- شرط داوری که در قرارداد اصلی ذکر شود و قسمتی از قرارداد قرار میگیرید.
- شرط داوری که قراردادی جداگانه و متخص به خود دارد.
شرط داوری چگونه است؟
شاید برای شما سؤال باشد که شرط داوری چگونه است! همانطور که در پاسخ به سؤال شرط داوری چیست دانستید، با امضا قراردادی که در آن شرط داوری ذکر شده باشد، امکان رسیدی به مشکلات طرفین از طریق مراجع قضایی امکانپذیر نیست. در این صورت باید داور یا با توجه به نظر همه طرفین قرار داد انتخاب شود تا موضوع را بررسی کرده و به آن رسیدگی کنند.
همچنین شرط داوری یکسری شروط دارد که عبارتند از:
- مشخصات داور یا داوران: در قرارداد شرط داوری باید مشخصات کامل داور یا داوران ذکر شده باشد تا از وقوع مشکلات احتمالی پیشگیری شود.
- مشخصات طرفین دعوا: در قرارداد باید مشخصات طرفین دعوا به طور کامل و دقیقه ذکر شود.
- مدت زمان داوری: طبق ماده 458 قانون دادرسی مدنی، طرفین برای شرط داوری باید مدت زمانی را تعیین کنند. اگر این مدت از طرف طرفین قرارداد مشخص نشود، به صورت خودکار طبق قانون 484 این شرط تا 3 ماه اعتبار دارد (این مدت با توافق طرفین قرارداد قابل تمدید است. ) و شروع آن از زمانی است که موضوع اختلاف برای انجام داوری به داور ارائه میشود.
- موضوع داوری: در قرارداد باید ذکر شده باشد که داور یا داوران در مورد چه موضوعاتی میتوانند اظهارنظر داشته باشند.
کاربرد شرط داوری
شرط داوری یکی از ابزارهای کارآمد حقوقی است که به طرفین قرارداد امکان میدهد تا در صورت بروز اختلاف، به جای مراجعه به محاکم قضایی، اختلافات خود را به یک داور یا هیئت داوری ارجاع دهند. این روش بهطور گسترده در قراردادهای تجاری و مدنی مورد استفاده قرار میگیرد و دارای مزایای بسیاری است. در ادامه، کاربردهای اصلی شرط داوری به همراه توضیحات بررسی میشود:
- تسریع در حل اختلافات
یکی از مهمترین مزایای شرط داوری، سرعت در رسیدگی به اختلافات است. برخلاف رویه دادگاهها که ممکن است سالها طول بکشد، در داوری میتوان زمان رسیدگی را بهطور قابلتوجهی کاهش داد. داوری به دلیل عدم نیاز به تشریفات پیچیده قضایی، فرایند سادهتری دارد و این موضوع باعث میشود که طرفین بتوانند سریعتر به نتیجه مطلوب دست یابند. - کاهش هزینهها
داوری معمولاً مقرونبهصرفهتر از فرایند دادرسی قضایی است. در محاکم، هزینههایی نظیر هزینه وکیل، هزینههای قانونی و هزینه تمبر ممکن است سنگین باشد. اما در داوری، به دلیل کاهش زمان و تشریفات، هزینهها به مراتب کمتر است. علاوه بر این، هزینه داوری معمولاً بهطور توافقی بین طرفین تقسیم میشود که این امر فشار مالی را کاهش میدهد. - انعطافپذیری در حل اختلاف
داوری به طرفین این امکان را میدهد تا قوانین و رویههای خاصی را برای حل اختلاف خود انتخاب کنند. به عنوان مثال، طرفین میتوانند تعیین کنند که داور از یک سیستم حقوقی خاص پیروی کند یا با توجه به عرف و عادت خاصی رأی صادر کند. همچنین امکان تعیین زمان و مکان برگزاری جلسات داوری، مطابق با توافق طرفین، انعطاف بیشتری به این فرایند میبخشد. - حفظ روابط تجاری و حرفهای
یکی از ویژگیهای مهم داوری، جلوگیری از تشدید اختلافات و حفظ روابط تجاری میان طرفین است. در بسیاری از مواقع، ارجاع اختلاف به دادگاه ممکن است روابط طرفین را بهطور کامل تخریب کند. اما داوری به دلیل رویکرد غیرتقابلی و حلوفصل مسالمتآمیز، به طرفین کمک میکند تا پس از حل اختلاف نیز به همکاری خود ادامه دهند - محرمانه بودن جلسات داوری
در مقایسه با دادگاهها که جلسات آنها معمولاً به صورت علنی برگزار میشود، جلسات داوری کاملاً محرمانه است. این موضوع به طرفین کمک میکند تا اطلاعات و جزئیات مربوط به اختلاف، از جمله شرایط قرارداد یا مسائل تجاری حساس، بهصورت عمومی منتشر نشود. محرمانه بودن این فرایند برای شرکتها و کسبوکارهایی که به حفظ اسرار تجاری خود اهمیت میدهند، بسیار حیاتی است. - کاهش بار سیستم قضایی
علاوه بر مزایای مستقیم برای طرفین، شرط داوری با ارجاع اختلافات به داور، به کاهش بار کاری سیستم قضایی کمک میکند. این موضوع باعث میشود دادگاهها زمان بیشتری برای رسیدگی به پروندههای حساس و پیچیدهتر داشته باشند. - امکان تعیین داور متخصص
یکی از مزایای دیگر شرط داوری، توانایی انتخاب داوری است که دارای تخصص مرتبط با موضوع اختلاف باشد. برای مثال، در یک اختلاف مهندسی یا مالی، طرفین میتوانند فردی با تجربه در آن زمینه خاص را بهعنوان داور تعیین کنند. این امر کیفیت و دقت آرای صادره را بهطور قابلتوجهی افزایش میدهد. - پیشگیری از طولانی شدن روند اعتراضات
در فرایندهای داوری، معمولاً امکان اعتراض و تجدیدنظر محدود است. این موضوع باعث میشود که طرفین سریعتر به نتیجه نهایی دست یابند و از اتلاف وقت در پیگیری مراحل مختلف دادرسی جلوگیری کنند.
خصوصیات شرط داوری
خصوصیات شرط داوری در حقوق ایران و بینالملل به شرح زیر است:
- درست است که شرط داوری به صورت شفاهی ممکن است ولی بهتر است این شرط به صورت کتبی ثبت شود.
- خصوصیات داور به صورت کامل در قرارداد ذکر شد باشد.
- محلی که داور در آن اقدام به داوری خواهد کرد و میتوان اظهارنظر داشته باشد به طور واضح مشخص شده باشد.
- حدود اختیارات داور یا داوران در قرداد مشخص گردد.
- مدت زمان داوری به طور دقیق ثبت شود. (این مدت زمان با موافقت طرفین قرارداد قابل تمدید است)
- بهتر است موافقت نامه داوری دارای قوانین حاکم بر داوری باشد.
- داور یا داوران باید صلاحیت کامل برای این امر را داشته باشند.
- شرط داوری به این معناست که برای رسیدگی به مشکلات مراجعه به دادگاه سلب شده است.
قوانین شرط داوری
در قوانین ایران، بهویژه در قانون آیین دادرسی مدنی، شرط داوری بهعنوان یکی از راهکارهای قانونی برای حل اختلافات قراردادی مورد توجه قرار گرفته است. این شرط به طرفین اجازه میدهد تا اختلافات خود را، به جای رسیدگی در دادگاه، به داور یا هیئتی از داوران ارجاع دهند. قانونگذار برای اجرای این شرط چارچوب مشخصی تعیین کرده است.
برای اینکه شرط داوری از نظر قانونی معتبر باشد، باید چند ویژگی مهم داشته باشد. اول اینکه شرط داوری باید بهطور شفاف تنظیم شود و بهصراحت مشخص کند که طرفین در صورت بروز اختلاف، قصد دارند از طریق داوری اقدام کنند.
همچنین این شرط نباید با قوانین آمره یا نظم عمومی مغایرت داشته باشد. برای مثال، موضوعات مرتبط با حقوق عمومی یا مسائل کیفری را نمیتوان به داوری ارجاع داد. علاوه بر این، درج این شرط در قرارداد تنها با رضایت و توافق کامل طرفین امکانپذیر است. در صورتی که یکی از طرفین بدون آگاهی یا رضایت به شرط داوری متعهد شود، ممکن است شرط از نظر قانونی باطل تلقی گردد.
از دیگر ویژگیهای مهم شرط داوری، الزامآور بودن رأی داور است. به این معنا که طرفین قرارداد موظف هستند به رأی صادرشده عمل کنند، مگر در موارد خاص که رأی داور با قوانین آمره مغایرت داشته باشد. همچنین داوری مزایای متعددی نسبت به دادرسی قضایی دارد. یکی از مهمترین این مزایا، سرعت در حل اختلافات است. فرآیند داوری معمولاً بسیار کوتاهتر از رسیدگی در دادگاه است و از اتلاف زمان جلوگیری میکند. از سوی دیگر، داوری هزینههای کمتری را به طرفین تحمیل میکند، زیرا روند رسیدگی سادهتر و کمهزینهتر است.
حسب مواد ۴۵۴ و ۴۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی
مواد ۴۵۴ و ۴۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی بهطور واضح به شروط داوری و نحوه اجرای آن پرداختهاند و در واقع بهعنوان چارچوبی قانونی برای استفاده از داوری بهجای دادرسی قضایی در ایران عمل میکنند. ماده ۴۵۴ بهطور مشخص اعلام میکند که تمامی اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند، میتوانند با توافق یکدیگر، اختلافات فعلی یا حتی اختلافات احتمالی آینده خود را به داوری ارجاع دهند.
به عبارت دیگر، قانونگذار تصریح کرده است که شرط داوری تنها برای کسانی که از نظر قانونی صلاحیت اقامه دعوا را دارند، قابل اعمال است. این موضوع تأکید میکند که طرفین قرارداد باید از لحاظ قانونی توانایی تصمیمگیریهای حقوقی و معاملاتی را داشته باشند.
ماده ۴۵۵ نیز به شیوه اجرایی توافق طرفین در خصوص داوری اشاره دارد. طبق این ماده، طرفین میتوانند در جریان معامله یا حتی در قالب قراردادی جداگانه توافق کنند که در صورت بروز اختلاف، یک یا چند داور مسئول رسیدگی به موضوعات اختلافی خواهند بود. این ماده انعطافپذیری زیادی برای طرفین فراهم میآورد تا تصمیمگیری در مورد داوری را نه تنها در قرارداد اصلی بلکه در یک سند جداگانه نیز انجام دهند.
این دو ماده بر اهمیت شفافیت و توافق کامل طرفین تأکید دارند. شرط داوری باید بهصورت دقیق و بدون ابهام در قرارداد ذکر شود تا از بروز هرگونه سوءتفاهم یا مشکلات بعدی جلوگیری کند. این شفافیت در تنظیم شرط داوری کمک میکند تا طرفین بهطور دقیق از مفاد آن آگاه باشند و هیچگونه ابهامی در خصوص نحوه اجرای آن نداشته باشند. همچنین، این مادهها بهطور ضمنی تأکید دارند که شرط داوری باید با رضایت کامل طرفین تنظیم شود تا از بروز هرگونه اختلاف در خصوص اعتبار و اجرای آن جلوگیری گردد.
مواد ۴۵۴ و ۴۵۵ بهویژه در این زمینه مهم هستند که امکان حل اختلافات بهطور غیررسمی و از طریق داوری فراهم میکنند، که این امر مزایای متعددی همچون سرعت بالاتر و هزینه کمتر نسبت به دادرسی قضایی دارد. علاوه بر این، این مواد به طرفین اجازه میدهند که داوران را بهطور خاص انتخاب کنند، این امر بهویژه در قراردادهایی که نیاز به تخصص خاص دارند، مفید است.
ماده ۴۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی
ماده ۴۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی به وضوح بیان میکند که “ارجاع دعوا به داوری مانع از رسیدگی دادگاه نیست، مگر آنکه طرفین بهصورت مکتوب توافق کرده باشند که اختلافات خود را تنها از طریق داوری حل و فصل کنند.” این ماده تأکید دارد که شرط داوری برای جلوگیری از رسیدگی دادگاه باید بهصورت مکتوب و صریح مورد توافق طرفین قرار گیرد و این توافق باید به وضوح بیانگر قصد طرفین برای حل اختلافات تنها از طریق داوری باشد.
این ماده مفهوم مهمی در زمینه اختیاری بودن شرط داوری را بیان میکند. در واقع، بر اساس این قانون، حتی اگر طرفین به داوری توافق کرده باشند، این توافق مانع از رسیدگی دادگاه نمیشود مگر اینکه بهطور خاص و کتبی توافق کنند که حل و فصل اختلافات فقط از طریق داوری صورت گیرد.
به عبارت دیگر، در صورتی که طرفین فقط به شرط داوری در قرارداد اشاره کنند و بهطور قطعی تصمیم نداشته باشند که از طریق داوری تنها به حل و فصل اختلافات بپردازند، دادگاه همچنان صلاحیت رسیدگی به دعوا را خواهد داشت.
این امر به معنای آن است که اگر طرفین در ابتدا شرط داوری را پذیرفته باشند اما همچنان امکان مراجعه به دادگاه را نیز باز بگذارند، داوری بهعنوان یک گزینه اختیاری در نظر گرفته میشود و دادگاه میتواند به رسیدگی ادامه دهد. اما اگر طرفین بهطور واضح و مکتوب توافق کرده باشند که اختلافات فقط از طریق داوری حل و فصل شوند، دادگاه از رسیدگی به دعوا خودداری خواهد کرد و پرونده به داوری ارجاع میشود.
استقلال شرط داوری چیست؟
موضوع استقلال شرط داوری جز مهمترین اصول شرط داوری محسوب میشود زیرا اعتبار و مفید بودن شرط داوری را ضمانت میکند. استقلال در قراردادهایی که شرط داوری در آنها قید شده بدین گونه است که اگر قرارداد فسخ شود، شرط داوری برقرار بوده و به آن سرایت نمیکند. همچنین این مستقل بودن به اراده ضمنی خود طرفین قرارداد مربوط است.
شرط داوری در حقوق بینالملل
یکی از شروط مهم و حتمی در قراردادهای بینالمللی، شرط داوری است. اکثر شرط داوری در حقوق بینالملل به گونهای است که در خود قرارداد ذکر میشود. این شروط معمولاً ساده و مختصر است و ضمانتی برای توافق طرفین است که برای حل مشکلات به داوری مراجعه میکنند.
به عنوان مثال تجارتهایی مانند حمل و نقل، بیمه، خرید و فروش کالا، خدمات مشارهای و غیره میتوانند از شرط داوری در قرارداهایشان استفاده کنند. برای اطلاع دقیقتر از این موضوع میتوانید از بهترین وکیل حقوقی تهران کمک بگیرید.
نمونه شرط داوری در قراردادها و معاملات املاک
در قراردادها، به ویژه در معاملات املاک، درج شرط داوری یکی از روشهای رایج برای حل اختلافات است. این شرط به طرفین امکان میدهد تا در صورت بروز اختلاف، به جای مراجعه به دادگاه، اختلاف خود را از طریق یک داور یا هیئت داوری حل کنند. شرط داوری به دلیل مزایای متعددی که دارد، نقش مهمی در تسهیل روند حل اختلافات ایفا میکند.
در شرط داوری، طرفین توافق میکنند که اگر مسئلهای مانند سوءتفاهم یا اختلاف نظر درباره اجرای مفاد قرارداد به وجود آمد، آن را به داوری ارجاع دهند. این موضوع به طور معمول در متن قرارداد ذکر میشود و طرفین میتوانند جزئیات مربوط به نحوه انتخاب داور، مسئولیتها و الزامات مربوط به داوری را مشخص کنند.
یکی از مهمترین ویژگیهای شرط داوری این است که رأی صادره توسط داور الزامآور است، به این معنی که طرفین باید آن را اجرا کنند و نمیتوانند بدون دلیل موجه از پذیرش آن خودداری کنند. همچنین داوری روندی سادهتر و سریعتر از دادگاه دارد و هزینههای کمتری را نیز در بر میگیرد.
در چنین شرایطی، داور معمولاً فردی متخصص و آگاه به موضوع قرارداد است، مانند کارشناسان رسمی دادگستری در حوزه املاک. این انتخاب کمک میکند تا تصمیمگیری دقیقتر و بر اساس واقعیتهای موجود انجام شود. علاوه بر این، در متن قرارداد معمولاً اشاره میشود که هزینههای داوری، شامل حقالزحمه داور و سایر هزینههای مرتبط، به صورت مساوی بین طرفین تقسیم خواهد شد.
محرمانگی یکی دیگر از مزایای مهم شرط داوری است. بر خلاف محاکم قضایی که جلسات آنها معمولاً به صورت علنی برگزار میشود، جلسات داوری محرمانه هستند و جزئیات اختلاف یا اطلاعات حساس قرارداد افشا نمیشوند. این ویژگی برای حفظ حریم خصوصی طرفین، بهویژه در معاملات املاک با ارزش بالا، اهمیت بسیاری دارد.
طرفین ملزم به معرفی داور
یکی از اصول مهم برای اجرای صحیح شرط داوری، تعیین داور یا داورانی توسط طرفین قرارداد است. این فرایند انتخابی میتواند به روشهای مختلفی انجام شود، که در هر صورت باید بهطور دقیق و شفاف مشخص شود.
یکی از روشهای رایج این است که طرفین بهطور مشترک داور یا داوران موردنظر خود را انتخاب کنند. این انتخاب معمولاً هنگامی صورت میگیرد که طرفین به توافق رسیده باشند که هر کدام یک داور انتخاب کنند و این دو داور از میان خود یک داور سوم برای تکمیل هیئت داوری برگزینند. در این حالت، هر دو طرف در تعیین افرادی که مسئول رسیدگی به اختلافات خواهند بود، مشارکت دارند و این روش میتواند به ایجاد حس عدالت و توازن در فرایند داوری کمک کند.
در صورتی که طرفین نتوانند به توافق در انتخاب داور دست یابند، معمولاً به مرجع دیگری ارجاع میدهند تا فرآیند انتخاب داور به انجام برسد. به عنوان مثال، یکی از راهحلها این است که طرفین انتخاب داور را به یک مرجع ثالث مانند اتاق بازرگانی یا نهادهای مشابه واگذار کنند.
این مراجع بهطور حرفهای و بیطرفانه میتوانند داورانی را معرفی کنند که صلاحیت لازم را برای رسیدگی به اختلافات دارند. ارجاع به این مراجع بهویژه زمانی که طرفین نتوانند به تفاهم برسند، بسیار مفید است و باعث تسهیل در روند داوری میشود.
با این حال، در صورتی که هیچیک از طرفین داور موردنظر خود را معرفی نکنند یا در این زمینه به توافق نرسند، این امر ممکن است باعث تأخیر در روند داوری شود. در این صورت، دادگاه ممکن است وارد عمل شود و اقدام به تعیین داور یا داورانی کند تا رسیدگی به اختلافات آغاز شود.
مداخله دادگاه در چنین شرایطی نه تنها روند داوری را به تأخیر میاندازد بلکه ممکن است باعث ایجاد تنشهایی در روابط تجاری یا حقوقی طرفین شود، زیرا طرفین در انتخاب داور یا داوران خود دخالت نداشتهاند و داوری تحت کنترل مرجع قضائی قرار گرفته است.
طرفین نسبت به داوری شخص خاصی توافق کرده باشند
در برخی مواقع، طرفین قرارداد ممکن است بهطور خاص از قبل بر سر انتخاب یک داور خاص توافق کنند. این نوع توافق میتواند بهویژه در قراردادهایی که نیاز به حل سریع و مؤثر اختلافات دارند، مفید واقع شود. برای اینکه چنین توافقی از لحاظ قانونی معتبر باشد، باید بهصورت مکتوب و با جزئیات دقیق در قرارداد ذکر شود. در این صورت، علاوه بر نام داور، شرایط مربوط به نحوه انتخاب و اختیارات وی نیز باید بهطور واضح و شفاف مشخص گردد.
توافق قبلی در انتخاب داور اختصاصی مزایای بسیاری دارد. یکی از مهمترین مزایای آن، تسریع در فرایند داوری است. از آنجایی که انتخاب داور پیش از بروز اختلافات انجام میشود، طرفین نیازی به مذاکره دوباره یا ارجاع به مراجع ثالث برای انتخاب داور ندارند. این امر نهتنها باعث صرفهجویی در زمان میشود، بلکه از بروز مشکلات حقوقی یا تفسیرهای مختلف نیز جلوگیری میکند.
علاوه بر این، تعیین داور مشخص از قبل میتواند به افزایش اعتماد طرفین به فرآیند داوری کمک کند، زیرا هر یک از طرفین بهوضوح میداند که به چه شخصی اعتماد کردهاند تا اختلافات آنان را حل و فصل کند. همچنین این شیوه از آن جهت مفید است که در صورتی که طرفین با مشکل یا تأخیر در انتخاب داور مواجه شوند، بهطور طبیعی روند داوری به تأخیر نخواهد افتاد.
جمعبندی
در مطالب این صفحه در رابطه با مواردی چون اهمیت و کاربرد شرط داوری، مزایای آن مانند تسریع در حل اختلافات، کاهش هزینهها، انعطافپذیری، حفظ روابط تجاری و محرمانه بودن جلسات داوری سخن گفتیم و اطلاعات جامعی در رابطه با نحوه تعیین داور، شرایط اعتبار قانونی شرط داوری و فرآیندهای اجرایی آن نیز به شما عزیزان ارائه نمودیم. همچنین به بررسی قوانین مرتبط با شرط داوری و نحوه اعمال آن در قراردادها پرداختیم. اینک در انتهای مطالب این صفحه امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد.
سوالات متداول
- آیا شرط داوری در همه قراردادها لازم است؟
خیر، شرط داوری اختیاری است و تنها در صورتی معتبر است که بهصورت مکتوب و با رضایت طرفین درج شده باشد. - اگر یکی از طرفین از معرفی داور خودداری کند، چه اتفاقی میافتد؟
در چنین حالتی، دادگاه میتواند به درخواست طرف دیگر، داور یا داوران را تعیین کند.
