شکایت حقوقی به منظور احقاق حقوق اشخاص توسط قانون‌گذار پیش‌بینی شده تا هرگونه تضییع حقوق مادی یا معنوی از طریق مراجع قضایی قابل پیگیری باشد. حساسیت این موضوع از آن جهت است که طرح این شکایات، به رعایت دقیق اصول و مقررات آیین دادرسی نیاز دارد و به همین دلیل ما این صفحه را به این موضوع اختصاص دادیم و در مورد انواع شکایات حقوقی، روش ثبت و مراحل آن اطلاعاتی را با شما به اشتراک می‌گذاریم.
همچنین به موضوعاتی مانند مدارک لازم، هزینه‌ها و مدت زمان پیگیری این شکایات می‌پردازیم و چگونگی تنظیم شکایت در این خصوص را تشریح می‌کنیم. در پایان نیز روش تشخیص شکایات حقوقی و کیفری را شفاف‌سازی خواهیم کرد و به سوالات شما پیرامون این مبحث پاسخ می‌دهیم؛ پس تا پایان نوشتار با بهترین وکیل پایه یک دادگستری همراه باشید.
شکایت حقوقی چیست؟
شکایت حقوقی نوعی طرح دعوا در دادگاه است که با هدف احقاق حق خواهان مطرح می‌شود. هرگاه حقوق قانونی یک شخص به واسطه اقدام یا ترک فعل شخص دیگری نقض شود، فرد متضرر این اختیار را دارد که از طریق دادگاه حقوقی، شورای حل اختلاف یا دادگاه صلح نسبت به احقاق حقوق خود اقدام کند.
با ثبت این شکایت، رسیدگی قضایی آغاز می‌شود و دادگاه با بررسی ادعا، دلایل و مستندات طرفین در نهایت نسبت به صدور رای مقتضی اقدام می‌کند. در این شکایت، اصل بر بازگرداندن حق و جبران خسارت وارده به خواهان است.
نکته مهم در شکایت حقوقی این است که این نوع شکایت فقط در حوزه دعاوی حقوقی تنظیم می‌شود؛ یعنی دعاوی که در آن حق فرد خواهان توسط خوانده پایمال شده و از طریق این شکایت، فرد متضرر حق‌خواهی می‌کند.
خلاف شکایت کیفری که با وقوع جرم و در نتیجه مداخله نظام کیفری مطرح می‌شود در این‌جا بحث مجازات موضوعیت ندارد. هدف از رسیدگی به این دعاوی، جبران ضرر و زیان و استیفای حقوق خواهان است. به همین دلیل صدور رای در این شکایات تعیین مجازات برای خوانده نیست و تنها حق تضییع شده بازگردانده می‌شود.
بنابراین شکایت حقوقی زمانی مطرح می‌شود که شخص حقیقی یا حقوقی قصد دارد از مسیر قانونی و قضایی برای احقاق حق خود اقدام کند و به دنبال جبران لطمه وارد شده است. این نوع شکایت به مواردی اختصاص دارد که اختلاف یا تعارض ماهیت حقوقی داشته و برای حل آن نیازی به اثبات وقوع جرم یا تعقیب کیفری نباشد. به عبارتی دیگر وقتی که هدف اصلی خواهان جبران خسارت، الزام به انجام تعهد، ابطال یک تصمیم یا احراز مالکیت و امثال آن باشد، طرح شکایت حقوقی روشی صحیح و قانونی شناخته می‌شود.
انواع شکایت حقوقی
تقسیم‌بندی شکایات حقوقی بر اساس موضوع اختلاف، قوانین حاکم و شرایط خاص هر پرونده متفاوت است. با این حال به طور کلی انواع شکایت حقوقی بر اساس ماهیت دعوا به چند گروه اصلی دعاوی مدنی، دعاوی تجاری، دعاوی اداری و دعاوی خانواده گروه‌بندی می‌شوند. همچنین از منظر موضوع دعوا نیز پرونده‌های حقوقی در طبقه‌بندی‌های متفاوتی قرار می‌گیرند.
مهم‌ترین این گروه‌ها شامل دعاوی ملکی، دعاوی قراردادی، دعاوی ارث، دعاوی بانکی، دعاوی بیمه‌ای، دعاوی کار و روابط کارگر و کارفرما و دعاوی مالکیت فکری هستند.
البته انواع شکایت حقوقی را می‌توان در یک تقسیم‌بندی دیگر به 2 گروه دعاوی مالی و دعاوی غیرمالی تفکیک کرد. در دعاوی مالی، حق ضایع شده فرد دارای ارزش و جنبه مالی است؛ در حالی که در دعاوی غیرمالی موضوع دعوا به حقوق شخصی یا خانوادگی مربوط می‌شود. در ادامه مهم‌ترین انواع شکایات حقوقی را معرفی و تشریح می‌کنیم:
- شکایت مطالبه وجه: در این نوع شکایت، خواهان ادعا می‌کند که خوانده بدهی مالی خود را پرداخت نکرده است. این دعوا به منظور دریافت وجه چک، سفته یا سایر اسناد تجاری مطرح می‌شود.
- شکایت تخلیه ملک: در این شکایات، مالک درخواست تخلیه ملک را به دلیل اتمام مدت اجاره یا عدم پرداخت اجاره‌بها از سوی مستاجر به دادگاه ارائه می‌کند. هدف هم بازگرداندن تصرف ملک به مالک است.
- شکایت الزام به انجام تعهد: این شکایت زمانی مطرح می‌شود که یکی از طرفین قرارداد از انجام تعهدات قراردادی خود امتناع می‌کنند و خواهان الزام طرف مقابل به اجرای تعهد را از دادگاه می‌خواهد.
- شکایت مالیاتی: این دعاوی به دلیل اختلافات مرتبط با مسائل مالیاتی مانند ارائه اظهارنامه مالیاتی یا پرداخت مالیات شکل می‌گیرند.
- شکایت حقوقی دولتی: دعاوی که به دلیل اختلافات و مشکلات بین دولت و شرکت‌ها یا نهادهای دیگر یا میان دولت و شهروندان پیش می‌آید از طریق شکایت حقوقی پیگیری می‌شود و در این گروه قرار می‌گیرد.
- شکایت حقوق بین‌المللی: اختلافات و دعاوی در حوزه مسائل بین‌المللی مانند حقوق بشر، تجارت و تعهدات بین‌المللی، باعث طرح این نوع شکایات می‌شود.
- شکایت ابطال قرارداد: در این دعوا یکی از طرفین یا ذی‌نفعان درخواست ابطال قراردادی را که به دلایل قانونی فاقد اعتبار است، مطرح می‌کند. هدف آن بی‌اثر کردن آثار حقوقی قرارداد تلقی می‌شود.
- شکایت تقسیم ارث: وراث می‌توانند با طرح شکایت حقوقی از دادگاه درخواست کنند که سهم هر یک از آن‌ها از ماترک متوفی تعیین و اموال بین آن‌ها تقسیم شود. موضوع اصلی این دعوا، تقسیم عادلانه ماترک است.
- شکایت مطالبه خسارت: در این نوع شکایت، فردی که در نتیجه رفتار غیرقانونی دیگری متحمل ضرر شده، جبران خسارت وارده را از طریق مراجع قضایی پیگیری می‌کند. جبران ضرر مالی، هدف اصلی این شکایت حقوقی است.
- شکایت رفع مزاحمت: این دعوا زمانی مطرح می‌شود که شخصی بدون ادعای مالکیت، مانع استفاده مشروع مالک از مال یا ملک خود شده و خواهان در این‌جا رفع موانع و مزاحمت‌ها را درخواست می‌کند.
- شکایت فسخ قرارداد: در این شکایت حقوقی، خواهان با استناد به وجود شرایط قانونی یا قراردادی، فسخ قرارداد را از دادگاه مطالبه می‌کند؛ فسخ به معنای پایان دادن به قرارداد و آثار آن است.
- شکایت مطالبه مهریه: زوجه با این شکایت درخواست می‌کند که مهریه تعیین شده در عقد نکاح از زوج مطالبه و پرداخت شود. این دعوا جزو دعاوی مالی محسوب می‌شود.
- شکایت مطالبه نفقه: در این شکایت حقوقی، زوجه یا سایر افراد واجب‌النفقه، پرداخت نفقه معوقه یا جاری را از دادگاه مطالبه می‌کنند. نفقه همان تامین هزینه‌های متعارف زندگی و معیشت است.
- شکایت طلاق: این شکایت از سوی یکی از زوجین با هدف انحلال رسمی رابطه زوجیت مطرح می‌شود. موضوع اصلی این دعوا بررسی شرایط و احراز دلایل موجه برای صدور حکم طلاق است.
روش ثبت شکایت حقوقی
مطابق با ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، شروع رسیدگی به یک شکایت حقوقی در دادگاه منوط به تسلیم دادخواست رسمی است. پیش از راه‌اندازی خدمات الکترونیکی، افراد برای ثبت شکایت ناگزیر به مراجعه حضوری به دادگاه صالح یا شعب مربوطه بودند؛ اما در حال حاضر از طریق سامانه ثنا فرایند ثبت شکایت تسهیل شده است.
بر این اساس شخص متقاضی ابتدا باید در سامانه ثنا ثبت نام کند و سپس از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست خود را به دادگاه ارائه دهد. در ادامه، پرونده به مرجع قضایی صالح ارجاع شده و روند دادرسی و پیگیری شکایات حقوقی آغاز می‌شود.
مراحل شکایت حقوقی
برای ثبت شکایت حقوقی و دستیابی به حقوق مورد ادعای خواهان، طی کردن دقیق مراحل و تشریفات اداری و قضایی الزامی است؛ بدون رعایت آن، امکان رسیدگی به دعوا در مراجع قضایی فراهم نمی‌شود. خواهان دعوا باید از مرحله ثبت شکایت تا دریافت رای نهایی مسیر مشخص شده قانونی را طی کند. در ادامه تمامی مراحل شکایت حقوقی را تشریح می‌کنیم:
- ثبت نام در سامانه ثنا: اولین قدم برای ثبت و پیگیری یک شکایت، ثبت نام در سامانه ثنا است. شخص متقاضی باید اطلاعات خود را ثبت و احراز هویت کند. بدون این اقدام، امکان ثبت دادخواست رسمی وجود ندارد.
- تنظیم دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: پس از ثبت نام در سامانه ثنا، خواهان باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست خود را تنظیم و ثبت کند. در این مرحله اطلاعات مربوط به طرفین دعوا، خواسته مورد مطالبه، دلایل و مستندات به همراه مدارک پیوست شده در سامانه بارگذاری می‌شود. بعد از آن، دادخواست به مرجع صالح ارجاع خواهد شد.
- ارجاع به دادگاه حقوقی، تعیین وقت و حضور در جلسات دادگاه: بعد از این‌که پرونده به یکی از شعب دادگاه حقوقی ارسال شد، وقت رسیدگی تعیین و به طرفین دعوا ابلاغ می‌شود. در جلسات دادرسی، خواهان و خوانده حضور پیدا می‌کنند و مستندات و دفاعیات خود را ارائه می‌دهند. قاضی با بررسی جوانب مختلف پرونده، روند رسیدگی را دنبال و رای مقتضی را صادر می‌کند.
- صدور رای: پس از تکمیل فرایند رسیدگی، رای دادگاه صادر می‌شود. این رای می‌تواند به نفع خواهان یا خوانده باشد. در صورتی که رای به نفع خواهان صادر شود، امکان اجرای آن از طریق صدور اجراییه فراهم خواهد شد. طرفین دعوا نیز در صورت وجود دلایل قانونی، حق اعتراض به رای را دارند.
محل شکایت حقوقی
محل طرح شکایت حقوقی در ابتدا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. متقاضی یا خواهان باید با مراجعه به یکی از این دفاتر، دادخواست خود را ثبت کند تا فرایند قضایی به صورت قانونی و رسمی آغاز شود. پس از این مرحله، پرونده به دادگاه صالح ارجاع می‌شود. تمامی شکایات حقوقی در شعب دادگاه‌های حقوقی رسیدگی می‌شوند. این دادگاه‌ها وظیفه دارند با بررسی دلایل و مستندات نسبت به دعوای مطروحه تصمیم‌گیری کنند. بنابراین هر شکایت حقوقی از این مسیر وارد روند رسیدگی در نظام قضایی می‌شود.
مدارک لازم برای شکایت حقوقی
برای طرح یک شکایت حقوقی، ارائه مدارک معتبر و مستند در پذیرش و موفقیت دعوا الزامی است. خواهان به هنگام تنظیم دادخواست باید اسناد و مدارکی که ادعای او را ثابت می‌کند به مرجع قضایی ارائه دهد. در صورت فقدان این مستندات یا نقص در آن، احتمال رد دعوا یا عدم اثبات ادعا وجود دارد. در این قسمت مدارک لازم برای طرح یک شکایت حقوقی را معرفی می‌کنیم:
- شناسنامه و کارت ملی خواهان
- فرم تکمیل شده دادخواست
- دلایل و مستندات مرتبط با دعوا
- استشهادیه
- فرم کارشناسی
- رسید پرداخت هزینه دادرسی
- وکالت‌نامه در صورت داشتن وکیل
- قرارداد
- صورت‌جلسه پرداخت
- دیگر اسناد مرتبط با دعوا
هزینه شکایت حقوقی
رسیدگی به یک شکایت حقوقی در دادگاه، مستلزم پرداخت هزینه دادرسی است. دادگاه فقط در صورتی وارد ماهیت شکایت می‌شود که هزینه قانونی آن پرداخت شده باشد. تعرفه این هزینه‌ها ثابت نیست و با توجه به نوع دعوا، هر پرونده با دیگری تفاوت دارد.
در دعاوی حقوقی مالی، هزینه دادرسی متناسب با ارزش بهای خواسته تعیین می‌شود. به عبارتی هرچه ارزش مالی دعوا بالاتر باشد، مبلغ هزینه دادرسی نیز افزایش می‌یابد. در مقابل در دعاوی حقوقی غیرمالی، تعرفه مشخصی وجود دارد که هر ساله در بخشنامه‌های قوه قضاییه اعلام می‌شود.
در صورتی که خواهان به دلایل موجه توان پرداخت هزینه‌های دادرسی را نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار از هزینه دادرسی را ارائه دهد. چنان‌چه این درخواست پذیرفته شود، فرد از پرداخت تمام یا بخشی از هزینه‌ها معاف می‌شود.
ارائه مستندات مالی معتبر برای اثبات اعسار، ضروری است. علاوه‌بر هزینه دادرسی، برخی دعاوی مستلزم پرداخت هزینه‌های کارشناسی، خدمات قضایی و حق‌الزحمه وکیل هستند که خواهان باید در محاسبات خود آن‌ها را هم در نظر بگیرد.
روش تنظیم شکایت حقوقی
تنظیم دادخواست شکایت حقوقی از حیث نگارش، پیچیده‌تر از شکایت کیفری است؛ چراکه شکواییه فرم از پیش تعیین شده‌ای دارد اما دادخواست حقوقی باید توسط خواهان یا وکیل تنظیم شود. با این حال در همه شکایات، دادخواست باید شامل موضوع و شرح دقیق دعوا و دیگر اطلاعات ضروری باشد.
نگارش صحیح و بدون ابهام دادخواست، نقش مهمی در احقاق حقوق خواهان دارد و از بروز مشکلات در روند رسیدگی جلوگیری می‌کند. حال در ادامه به مهم‌ترین مواردی که باید در یک دادخواست حقوقی درج شده و به آن دقت شود، می‌پردازیم:
- تنظیم روی برگ چاپی مخصوص: دادخواست حقوقی باید روی برگه‌های رسمی چاپ شده مخصوص دادخواست، تنظیم شود. این امر از بروز خطا و ابهام جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود دادخواست راحت‌تر در سیستم قضایی مورد بررسی قرار گیرد.
- تنظیم به زبان فارسی: دادخواست شکایت حقوقی باید به زبان فارسی نگارش شود و استفاده از زبان‌های دیگر، پذیرفته نیست. این موضوع برای شفافیت در بررسی محتوای دادخواست الزام دارد.
- امضای دادخواست: دادخواست باید توسط خواهان یا نماینده قانونی او امضا شود که اعتبار و صحت محتوا را تایید می‌کند. بدون امضا، دادخواست از نظر شکلی ناقص تلقی شده و ممکن است از سوی دادگاه رد شود.
- تاریخ ثبت: تاریخ دقیق تنظیم دادخواست اهمیت دارد. تاریخ تنظیم به تعیین زمان شروع فرایند رسیدگی کمک می‌کند و مبنای محاسبات مربوط به مرور زمان و مهلت‌های قانونی است.
- نام و اقامتگاه خواهان: اطلاعات کامل هویتی و اقامتگاه خواهان باید به طور دقیق در دادخواست درج شود. این اطلاعات برای شناسایی دقیق خواهان و ابلاغ اوراق قضایی به وی ضروری است.
- نام و مشخصات خوانده: ذکر کامل نام، مشخصات و اقامتگاه خوانده برای هدایت فرایند دادرسی و ابلاغ صحیح اوراق به طرف مقابل دعوا ضرورت دارد. عدم وجود این اطلاعات می‌تواند موجب تاخیر در روند رسیدگی شود.
- تعیین خواسته: خواسته دعوا باید به طور واضح و دقیق مشخص شود. تعیین خواسته یعنی مشخص کردن آن‌چه خواهان از دادگاه مطالبه می‌کند. ابهام در این خصوص می‌تواند موجب رد دعوا یا دشواری در صدور رای شود.
- تعیین بهای خواسته در دعاوی مالی: در دعاوی مالی، ارزش بهای خواسته باید به طور مشخص در دادخواست قید شود. این مبلغ مبنای تعیین هزینه دادرسی و صلاحیت مرجع رسیدگی قرار می‌گیرد.
- تعهدات یا دلایل خواهان: خواهان باید دلایل و تعهدات خود را که در راستای دعوا هستند به طور مستند در دادخواست بیان کند. این دلایل زمینه اقناع دادگاه را برای صدور رای به نفع خواهان فراهم می‌کند.
- درخواست از دادگاه: در پایان دادخواست، خواهان باید به طور مشخص اعلام کند که از دادگاه چه حکمی را می‌خواهد. این درخواست باید صحیح و بدون ابهام باشد تا دادگاه بتواند بر اساس آن مبادرت به صدور رای کند.
- ادله و مدارک اثبات دعوا: تمامی مدارک و ادله‌ای که اثبات کننده ادعای خواهان هستند، باید به دادخواست پیوست شده و در متن دادخواست به آن‌ها اشاره شود. ارائه ادله کامل، احتمال موفقیت دعوا را افزایش می‌دهد.
- پیوست‌ها: پیوست‌های دادخواست تمامی مستندات، قراردادها، رسیدها و سایر اسنادی است که به اثبات دعوا کمک می‌کند. لیست این پیوست‌ها باید در دادخواست قید شود تا مرجع قضایی بتواند آن‌ها را بررسی کند.
- تعداد نسخه‌های دادخواست و پیوست‌ها: دادخواست و تمامی پیوست‌ها باید به تعداد طرف‌های دعوا به همراه یک نسخه اضافی تهیه شود. این اقدام جهت ارسال یک نسخه برای هر یک از طرفین دعوا و بایگانی در پرونده انجام می‌گیرد.
- پرداخت هزینه دادرسی: پرداخت هزینه دادرسی از ملزومات پذیرش دادخواست شکایت حقوقی است. رسید پرداخت هزینه باید ضمیمه دادخواست شود؛ چراکه بدون آن، شکایت در فرایند قضایی مورد بررسی قرار نمی‌گیرد.
کمک گرفتن از مشاوره حقوقی و همراهی یک وکیل حقوقی در تنظیم شکایت باعث افزایش شانس موفقیت خواهان می‌شود. وکلا با آشنایی کامل به قوانین و رویه‌های قضایی، دادخواست را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که از بروز ایرادات شکلی و ماهوی جلوگیری شود. همچنین وکیل می‌تواند بهترین استراتژی حقوقی متناسب با ماهیت پرونده را طراحی کند. این امر روند رسیدگی را تسهیل و به احقاق حق خواهان کمک می‌کند.
شکایت حقوقی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان رسیدگی به یک شکایت حقوقی تحت‌تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد و نمی‌توان برای همه دعاوی یک زمان ثابت تعیین کرد. به طور معمول، حدود ۱۰۴ روز برای رسیدگی به این پروسه در نظر گرفته شده است؛ اما در صورت کامل بودن مدارک، شفاف بودن خواسته و حضور به موقع طرفین در جلسات دادرسی، احتمال صدور رای در زمان کوتاه‌تری نیز وجود دارد.
با این حال در تمامی شکایات، عواملی مانند پیچیدگی موضوع دعوا، تعداد طرفین، تراکم پرونده‌های محاکم قضایی و ضرورت انجام کارشناسی می‌تواند فرایند را طولانی‌تر کند و در این مواقع، روند رسیدگی ممکن است چندین ماه زمان نیاز داشته باشد.
از کجا بدانیم شکایت ما حقوقی است یا خیر؟
در تشخیص این‌که شکایت مطروحه حقوقی است یا کیفری، ابتدا باید به ماهیت موضوع دعوا توجه شود. اگر شکایت مربوط به نقض حقوق مالی، قراردادها، خانواده یا سایر حقوق مدنی باشد به عنوان دعوای حقوقی تلقی می‌شود؛ اما چنان‌چه موضوع شکایت با وقوع جرم یا تخلف از قوانین کیفری ارتباط دارد، ماهیت دعوا کیفری است.
علاوه‌بر این، هدف از شکایت حقوقی جبران خسارت و احقاق حق مدنی تعریف شده؛ در حالی که هدف دعاوی کیفری، مجازات مرتکب و پیشگیری از جرم یا پیگیری آن است. همچنین در دعاوی کیفری، مراجع قضایی با ارائه ادله جرم و اثبات ارتکاب آن سروکار دارند. در مقابل دعاوی حقوقی بر پایه اسناد و مدارک حقوقی تنظیم می‌شود. این تفاوت‌ها به شما کمک می‌کند تا نوع شکایت خود را از حیث حقوقی یا کیفری تشخیص دهید.
سخن پایانی
با توجه به آن‌چه گفته شد، شکایت حقوقی برای جبران خسارت و بازگرداندن حقوق تضییع شده فرد متضرر است که به آگاهی کامل از تشریفات قضایی و اداری آن نیاز دارد. از این‌رو در این صفحه ما به طور کامل به این موضوع پرداختیم و انواع شکایات حقوقی، روش ثبت شکایت و مراحل آن را بررسی کردیم.
همچنین در خصوص مباحثی مانند هزینه‌ها، مدارک لازم مورد نیاز و مدت زمان تقریبی این پروسه اطلاعاتی را با شما به اشتراک گذاشتیم. در ادامه نیز چگونگی تنظیم یک دادخواست حقوقی را تشریح کردیم و روش تشخیص شکایات حقوقی و کیفری را توضیح دادیم. امیدواریم که این مطالب ابهامات در خصوص این مسیر حقوقی را رفع کرده باشد و موثر واقع شود.
سوالات متداول
- برای شکایت حقوقی به کجا مراجعه کنیم؟
برای ثبت شکایت حقوقی ابتدا باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. این دفاتر محل رسمی ثبت دادخواست‌ها هستند. پس از ثبت، پرونده به دادگاه صالح ارجاع می‌شود تا رسیدگی و بررسی شکایت انجام گیرد. - آیا شکایت حقوقی زندانی دارد؟
خیر؛ شکایت حقوقی به طور معمول منجر به زندانی شدن نمی‌شود. هدف اصلی در دعاوی حقوقی، احقاق حقوق خواهان و جبران خسارت وارد شده است. به همین دلیل دادگاه با بررسی مدارک، حکم پرداخت خسارت یا انجام یا عدم انجام تعهد خاصی را صادر می‌کند. بنابراین مجازات کیفری مانند زندان در این حوزه مطرح نیست.
