یکی از ابهامات رایج برای افراد، تشخیص تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور است. این 2 نهاد، اگرچه هر 2 در بالاترین سطوح دادرسی کشور هستند، اما از نظر صلاحیت، وظایف و روند رسیدگی با یکدیگر تفاوت‌های بسیار دارند. از این‌رو ما این صفحه را به این موضوع اختصاص داده‌ایم و به تشریح این تفاوت‌ها، جدول مقایسه و چگونگی رسیدگی‌های حقوقی در این مراجع می‌پردازیم. ضمن این‌که مدت زمان رسیدگی در هر نهاد و مهم‌ترین نکات حقوقی پیرامون این مبحث را با شما به اشتراک می‌گذاریم؛ پس برای شفاف‌سازی بیشتر تا انتهای این نوشتار با بهترین وکیل پایه یک دادگستری بمانید. همچنین می‌توانید از مشاوره حقوقی با وکیل میر هم استفاده کنید.
موسی الرضا میر وکیل پایه یک دادگستری
وکالت و مشاوره تخصصی در دعاوی کیفری
شماره تماس جهت تعیین وقت مشاوره
تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور
دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور هر 2 از مراجع مهم در سیستم قضایی هستند؛ اما با یکدیگر تفاوت‌های بسیاری دارند. دیوان عدالت اداری نهادی مستقل و تخصصی در ساختار قضایی شناخته می‌شود که وظیفه اصلی آن، رسیدگی به اعتراضات و شکایات مردم نسبت به تصمیمات، اقدامات و مقررات دستگاه‌های اجرایی و اداری کشور است.
حوزه عملکرد این مرجع محدود به دعاوی اداری از جمله اختلافات استخدامی، مالیاتی، تامین اجتماعی و تخلفات اداری است. شهروندان در مواجهه با تصمیمات خلاف قانون نهادهای دولتی می‌توانند با طرح دادخواست در این مرجع، درخواست ابطال یا اصلاح تصمیمات اداری را داشته باشند یا به تخلفات اعتراض کنند.
در مقابل دیوان عالی کشور به عنوان عالی‌ترین مرجع قضایی در ساختار نظام قضایی، وظیفه نظارت بر آراء صادره از دادگاه‌ها را به عهده دارد. این نهاد بیشترین نقش را در فرایند فرجام‌خواهی ایفا می‌کند و نظارت آن هم بر دستگاه‌های اداری و هم بر نحوه اعمال قوانین در دادگاه‌های کیفری و حقوقی متمرکز است.
دیوان عالی با بررسی انطباق آراء با قوانین و شرع از بروز انحراف در اجرای عدالت قضایی جلوگیری می‌کند و می‌تواند به عنوان ناظر نهایی در روند رسیدگی‌ها، مداخله کند.
اما تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور در ماهیت وظایف، نوع دعاوی و حدود صلاحیت‌های این 2 مرجع است. در واقع دیوان عدالت اداری مرجعی اداری است که برای مقابله با تخلفات اداری و تصمیمات اجرایی دولت فعالیت می‌کند و صلاحیت نظارت بر دعاوی اداری و شکایات شهروندان از سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی را دارد.
در حالی که دیوان عالی کشور یک مرجع فرجامی و نظارتی در حوزه حقوقی و کیفری محسوب می‌شود و با صلاحیت قضایی به آراء دادگاه‌ها رسیدگی می‌کند.
جدول مقایسه تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور
در این بخش به اختصار مهم‌ترین تفاوت‌های دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور را مشاهده می‌کنید:
| تفاوت‌ها | دیوان عالی کشور | دیوان عدالت اداری |
| وظیفه |
|
|
| صلاحیت |
|
|
| ماهیت دعاوی |
|
|
| رویه رسیدگی |
|
|
رسیدگی‌های حقوقی در دیوان عدالت اداری و دیوان عالی
تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور در رسیدگی‌های حقوقی در این 2 نهاد نیز مشاهده می‌شود. فرایند رسیدگی در دیوان عدالت اداری بر مبنای ثبت مستقیم شکایت از سوی شاکی است و شبیه با سایر دادگاه‌های اداری و عمومی صورت می‌گیرد.
این‌گونه که فرد معترض دادخواست خود را از طریق سامانه الکترونیکی این دیوان ثبت می‌کند و پرونده در مسیر دادرسی قرار می‌گیرد. دیوان عدالت اداری ماهیت دعوا را بررسی، ادله را تحلیل و پس از رسیدگی کامل، رای مقتضی را صادر می‌کند. تمرکز این مرجع در احقاق حقوق اشخاص در مواجهه با تصمیمات و اقدامات اداری دستگاه‌های اجرایی است. بنابراین رسیدگی به شکل ماهوی و موضوعی انجام می‌گیرد.
اما رسیدگی در دیوان عالی کشور خلاف ظاهر قضایی آن، شکلی و نظارتی است. در واقع تمرکز این مرجع بر ماهیت دعوا نیست و به بررسی رعایت موازین قانونی و شرعی در روند صدور رای توسط دادگاه‌های بدوی و تجدید نظر می‌پردازد.
دیوان عالی کشور تنها در صورت وجود نقض فاحش قانون، اشتباه در استنباط یا مخالفت رای با اصول شرعی و قانونی وارد عمل می‌شود. به همین دلیل رویه رسیدگی در این مرجع پیچیده‌تر و مبتنی بر اصول آیین دادرسی است. در ادامه جزئی‌تر رسیدگی‌های حقوقی در دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور را شرح می‌دهیم.
رسیدگی‌های حقوقی در دیوان عدالت اداری
در این مرجع رسیدگی به دعاوی حقوقی به صورت شکلی و بر مبنای نقض مقررات انجام می‌شود. پس از ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده ابتدا توسط شعب بدوی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در این مرحله اگر رای صادره مطابق موازین قانونی نباشد یا یکی از طرفین به آن اعتراض کنند، پرونده به شعب تجدید نظر ارجاع می‌شود. در تمامی مراحل تاکید اصلی بر رعایت اصول دادرسی، صلاحیت مرجع رسیدگی و مستند بودن ادعاها است.
در دیوان عدالت اداری خلاف دادگاه‌های عمومی، صرف نقض مقررات اداری یا آیین نامه‌ها می‌تواند مبنای صدور رای قرار گیرد؛ حتی اگر تخلف کیفری رخ نداده باشد. رسیدگی شکلی، غیرحضوری بودن برخی جلسات و الزام ارائه دلایل قانونی در قالب مستندات معتبر از ویژگی‌های مهم رسیدگی حقوقی در این مرجع است. لازم است متقاضیان در تنظیم دادخواست، علاوه‌بر ذکر دقیق خواسته به اصول آیین دادرسی اداری نیز توجه کنند تا از رد شکلی یا ماهوی دعوا جلوگیری شود.
رسیدگی‌های حقوقی در دیوان عالی کشور
در دیوان عالی کشور، رسیدگی حقوقی منحصر به موارد خاصی مانند فرجام‌خواهی آراء قطعی و اعتراضات موضوع ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی یا تجدید نظرخواهی و اعاده دادرسی در خصوص آراء قطعی است.
در این فرایند، شعب دیوان عالی فقط به انطباق رای با موازین شرعی و قانونی توجه دارند و وارد ماهیت موضوع نمی‌شوند. بنابراین تنظیم صحیح و مستدل دادخواست و پیوست مستندات، نقش کلیدی در موفقیت این رسیدگی‌ها دارد.
از آن‌جا که دیوان عالی کشور نقش ناظر عالی را بر عهده دارد، تمام تشریفات دادرسی و روند رسیدگی باید مطابق با آیین‌نامه‌های خاص این مرجع انجام گیرد. مهلت‌های قانونی، نحوه تنظیم لوایح و رعایت الزامات شکلی در فرایند بررسی، مورد توجه قرار می‌گیرد؛ اما در این رسیدگی‌ها چنان‌چه رای مورد اعتراض خلاف شرع بین یا قانون تشخیص داده شود، دیوان عالی می‌تواند آن را نقض و جهت رسیدگی مجدد پرونده را به مرجع صالح اعاده کند.
مدت زمان رسیدگی در دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور
مدت زمان رسیدگی در دیوان عدالت اداری بازه‌ای بین 3 تا ۹ ماه است که به عواملی نظیر نوع شکایت، رعایت تشریفات قانونی توسط شاکی، تعداد خواندگان، نوبت‌دهی جلسات و همکاری طرفین بستگی دارد.
در حالی که پیش‌بینی زمان رسیدگی در دیوان عالی کشور به دلیل پیچیدگی ماهوی و شکلی پرونده‌ها و تخصصی بودن صلاحیت این مرجع، بسیار دشوار است. عواملی مانند نوع پرونده، ارجاع به شعب تخصصی، حجم کاری هر شعبه و ماهیت اعتراضی یا فرجامی می‌تواند موجب شود که رسیدگی در دیوان عالی چندین ماه و حتی گاهی بیش از یک سال به طول انجامد.
نکات حقوقی تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور
درک تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور برای هر فردی که با دادرسی در این مراجع درگیر شده، امر حیاتی و تعیین کننده است. از این‌رو در این بخش برخی از نکات حقوقی مهم در این باره را با شما مرور می‌کنیم:
- دیوان عالی کشور دارای شعب کیفری و حقوقی است؛ اما دیوان عدالت اداری شعب بدوی، تجدید نظر، هیئت عمومی و شعب اجرای آراء را دارد.
- دیوان عالی کشور فقط جنبه شکلی رای را بررسی می‌کند؛ ولی در دیوان عدالت اداری امکان ورود به ماهیت دعوا و تصمیمات اداری وجود دارد.
- در دیوان عدالت اداری طرف دعوا اغلب نهادهای دولتی و عمومی و در دیوان عالی کشور طرفین، اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند.
- رسیدگی در دیوان عدالت اداری مبتنی بر دادخواست است؛ در حالی که در دیوان عالی کشور درخواست فرجام‌خواهی یا اعاده دادرسی مطرح می‌شود.
- دیوان عدالت اداری نقش ناظر بر قوانین و مقررات اداری را دارد؛ در حالی که دیوان عالی کشور بر اجرای صحیح قوانین متمرکز است.
- دیوان عالی از طریق هیئت‌های عمومی وظیفه رفع تعارض آراء را بر عهده دارد؛ در حالی که دیوان عدالت اداری بیشتر ابطال مصوبات را انجام می‌دهد.
- آراء دیوان عدالت اداری بیشتر ناظر بر اقدامات و تصمیمات دولت است؛ در حالی که آراء دیوان عالی کشور به طور مستقیم برای محاکم دادگستری، الزام‌آور می‌شود.
- دیوان عالی کشور مرجع نظارت بر احکام قطعی صادره از دادگاه‌ها است؛ در حالی که دیوان عدالت اداری صلاحیت رسیدگی به شکایات علیه تصمیمات و اقدامات اداری و اجرایی را به عهده دارد.
سخن پایانی
ما در این صفحه سعی کردیم تفاوت دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور را از حیث ساختار، وظایف، صلاحیت، رویه رسیدگی و مدت زمان آن با یکدیگر مقایسه کنیم. همچنین مهم‌ترین نکات حقوقی در خصوص این 2 مرجع را در اختیار شما قرار دادیم. درک تفاوت‌های این نهادها از هرگونه اشتباه در تشخیص مرجع صلاحیت‌دار برای رسیدگی به اعتراضات و دعاوی جلوگیری می‌کند. در پایان امیدواریم که مطالب ارائه شده توسط بهترین وکیل دیوان عالی کشور در انتخاب مسیر قانونی صحیح، کمک کند و موثر واقع شود.
